Ήφαιστος
Ήταν θεός της φωτιάς και των μετάλλων, κύριος των ηφαιστείων. Μια παράδοση τον θεωρεί γιο της Ήρας και του Δία. Άλλη πάλι αναφέρει ότι γεννήθηκε μόνο από την Ήρα χωρίς να ενωθεί με το Δία. Ο Όμηρος λέει πως γεννήθηκε κουτσός, πράγμα που δυσαρέστησε την μητέρα του και τον έριξε από τον Όλυμπο στη θάλασσα. Τον έσωσαν όμως η Θέτιδα και η Ευρυνόμη, που τον ανάθρεψαν στα βάθη του Ωκεανού. Εκεί έμεινε εννιά χρόνια.
Για να εκδικηθεί τη μητέρα του, που τον έριξε στη θάλασσα, της χάρισε ένα χρυσό θρόνο. Το θρόνο αυτό τον είχε φτιάξει μόνος του και του είχε βάλει αόρατα σχοινιά. Όταν εκείνη κάθισε πάνω, δέθηκε και κανείς δεν μπορούσε να ην ελευθερώσει. Τότε ο Διόνυσος μέθυσε τον Ήφαιστο, τον έφερε στον Όλυμπο και έλυσε τα δεσμά της μητέρας του.
Μια άλλη παράδοση, που είναι και επικρατέστερη, αναφέρει με διαφορετικό τρόπο γιατί ο Ήφαιστος ήταν κουτσός. Λέει λοιπόν ότι ο Δίας τον πέταξε έξω από τον Όλυμπο, γιατί κάποτε που ο ίδιος φιλονικούσε μη την Ήρα, ο Ήφαιστος πήρε το μέρος της μητέρας του. Μια ολόκληρη μέρα έπεφτε ο θεός προς τα κάτω. Τέλος κατά τη δύση του ήλιου προσγειώθηκε στη Λήμνο. Οι κάτοικοί της τον παρέλαβαν και τον περιποιήθηκαν. Γι' αυτό και στην αρχαία εποχή πίστευαν ότι το χαλκείο του, δηλαδή το εργαστήριο του του χαλκού, βρισκόταν στη Λήμνο, στο ηφαίστειο Μόσυχλος. Πίστευαν ακόμη ότι οι βοηθοί του ήταν οι Κάβειροι, που τους λάτρευαν στη Λήμνο.
Άλλες παραδόσεις λένε πως το εργαστήριό του ήταν στην Αίτνα της Σικελίας και βοηθοί του ήταν οι Κύκλωπες. Προσθέτουν ότι εκεί έφτιαξε το θρόνο του Δία, το χρυσό θώρακα του Ηρακλή, το σκήπτρο του Αγαμέμνονα, το περιδέραιο της Αρμονίας, το άρμα του Ήλιου, την πανοπλία του Αχιλλέα κλπ. Εξάλλου λένε ότι είχε φτιάξει στον Όλυμπο ανάκτορα από ορείχαλκο για τους θεούς.
Γυναίκα του υπήρξε η ωραιότερη θεά, η Αφροδίτη. Δεν του στάθηκε όμως πιστή και κάποτε, με τη βοήθεια του αόρατου διχτύου, την έπιασε με το θεό Άρη. Παιδιά του θεωρούνται ο Εριχθόνιος, ο Αργοναύτης Παλαίμονας, ο γλύπτης Άρδαλος κ.ά.
Τον λάτρευαν κυρίως στην Αθήνα, όπου υπήρχε ναός προς τιμήν του, αυτό που σήμερα ονομάζουμε θησείο. Οι γιορτές που τελούνται εκεί ονομάζονταν Ηφαίστεια και Χαλκεία. Τις γιορτές αυτές τις μοιραζόταν με τη θεά Αθηνά, που και αυτήν τη θεωρούσαν θεά των τεχνών.
Στην τέχνη ο Ήφαιστος εικονίζεται ρωμαλέος και γενειοφόρος. Φορεί συνήθως ένα σκούφο στρογγυλό ή κωνικό και κρατάει στο χέρι εργαλεία της τέχνης του.
