Κύκλωπες
Στην Ελληνική Μυθολογία οι Κύκλωπες ήταν μονόφθαλμοι γίγαντες με μεγάλη δύναμη, χαμηλή νοημοσύνη, άγρια φύση και αντικοινωνική συμπεριφορά. Ο πιο γνωστός κύκλωπας ήταν ο Πολύφημος, τον οποίο αντιμετώπισε ο Οδυσσέας κατά την επιστροφή του μετά τον Τρωικό Πόλεμο.Στη Θεογονία, όπου ο ποιητής Ησίοδος περιγράφει τη δημιουργία του κόσμου, οι Κύκλωπες ήταν τρεις αθάνατοι γίγαντες που γεννήθηκαν από τον Ουρανό και τη Γη στα πρώτα στάδια της δημιουργίας του σύμπαντος.
Η θεά Γη (ή Γαία) που ήταν ένα από τα πρώτα πλάσματα, δημιούργησε τον Ουρανό και άλλα πανάρχαια στοιχεία όπως τα όρη και τις θάλασσες. Μετά η Γη ενώθηκε με τον Ουρανό και δημιούργησαν την πρώτη γενιά θεών, τους δώδεκα Τιτάνες και τους τρεις Κύκλωπες. Ακολούθησαν ακόμα τρεις γίγαντες που ονομάστηκαν Εκατόγχειρες. Οι Κύκλωπες έγιναν εργάτες, ενώ οι Εκατόγχειρες ανέλαβαν το ρόλο των στρατιωτών.
Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή του πώς δημιουργήθηκαν τα πρώτα πλάσματα, οι Κύκλωπες ήταν ξεχωριστοί. Υπήρχαν πριν ακόμα γεννηθεί ο Δίας και οι δώδεκα Θεοί του Ολύμπου τους οποίους και τελικά υπηρέτησαν, αφού πήραν τη θέση των αρχικών δώδεκα Τιτάνων.
Κατασκευστές βροντών και κεραυνών
Οι Κύκλωπες ονομάστηκαν Άργης, Στερόπης και Βρόντης. Ήταν πρωτόγονα όντα με τεράστια δύναμη που φυλακίστηκαν δύο φορές στα Τάρταρα. Την πρώτη φορά τους φυλάκισε ο πατέρας τους ο Ουρανός από φόβο μην του πάρουν τη δύναμη.
Όταν ανέλαβε ο Κρόνος την εξουσία από τον πατέρα του, τους ελευθέρωσε για να τον βοηθήσουν, αλλά τους φυλάκισε και πάλι αργότερα.
Όταν ο Δίας ελευθέρωσε τους Κύκλωπες από τα Τάρταρα, χρησιμοποίησε την ικανότητά τους να φτιάχνουν το όπλο που τον καθιέρωσε ως βασιλιά των Θεών. Έγιναν οι κατασκευαστές των κεραυνών του, ενώ λέγεται ότι κατασκεύασαν και τα όπλα των δύο αδερφών του Δία: Την τρίαινα του Ποσειδώνα και το κράνος της αορατότητας του Πλούτωνα. Όταν οι Ολύμπιοι πήραν την εξουσία, οι Κύκλωπες υπηρέτησαν υπό την επίβλεψη του Ηφαίστου, στο εργαστήριό του.
Οι Κύκλωπες λέγεται ότι σκοτώθηκαν από τον Απόλλωνα. Ο γιος του Απόλλωνα, ο Ασκληπιός που ήταν ο πρώτος γιατρός, χρησιμοποιούσε τις ικανότητές του για να σώσει πολλούς ανθρώπους από τον Άδη. Για να τον τιμωρήσει επειδή αψηφούσε τους θεούς, ο Δίας τον σκότωσε με έναν κεραυνό. Ο Απόλλωνας έτσι αποφάσισε να πάρει εκδίκηση από εκείνους που κατασκεύαζαν τους κεραυνούς, δηλαδή τους Κύκλωπες. Σαν τιμωρία, ο Δίας ανάγκασε τον Απόλλωνα να περάσει ένα χρόνο υπηρέτης στον Άδμητο.
Στην Οδύσσεια του Ομήρου, οι Κύκλωπες δεν αναφέρονται σαν τρεις τον αριθμό, αλλά σαν ολόκληρος λαός. Ωστόσο είχαν τα ίδια χαρακτηριστικά που τους είχε δώσει ο Ησίοδος και ήταν ουσιαστικά ένας άγριος λαός πλασμάτων. Οι πιο κοντινοί τους γείτονες ήταν οι Φαίακες που ήταν φιλήσυχοι, εσωστρεφείς και πολιτιστικά ανώτεροι. Παρόλο που οι Κύκλωπες σχετίζονταν με τους Φαίακες, οι τελευταίοι ξεσηκώθηκαν και εγκαταστάθηκαν μακριά, για να γλυτώσουν από την επιθετική συμπεριφορά τους.
Ένας συγκεκριμένος Κύκλωπας έχει γίνει ιδιαίτερα γνωστός. Η Οδύσσεια περιγράφει τα ταξίδια που έκανε ο Οδυσσέας επιστρέφοντας μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου, προσπαθώντας να γυρίσει στο βασίλειό του την Ιθάκη. Σε ένα ταξίδι του βρέθηκε σε ένα πλούσιο από βλάστηση τόπο όπου έβοσκαν πολλά κοπάδια ζώων και ήταν γεμάτο αμπέλια. Το μέρος αυτό κατοικούσαν οι Κύκλωπες, που ήταν γιγάντιοι βοσκοί που ζούσαν σε μικρές απομονωμένες ομάδες με τις οικογένειές τους μέσα σε σπηλιές επάνω στα βουνά. Δεν είχαν κάποια κοινωνική δομή που να τους ενώνει, ούτε και καλλιεργούσαν, παρά μόνο ζούσαν από όσα τους πρόσφερε έτοιμα η φύση.
Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του αντιμετώπισαν έναν Κύκλωπα με το όνομα Πολύφημο, γιο του του Ποσειδώνα. Ο Πολύφημος ήταν πανύψηλος με τεράστια δύναμη, χωρίς να σέβεται ή να δίνει λόγο στον Δία ή κάποιο άλλο θεό. Ο Οδυσσέας και οι άντρες του εγκλωβίστηκαν μέσα στη σπηλιά του Πολύφημου, όταν εκείνος επιστρέφοντας, έκλεισε την είσοδο της σπηλιάς με έναν γιγάντιο βράχο. Η διαμονή τους καταλήγει σε μια παρωδία του νόμου της φιλοξενίας, καθώς ο Πολύφημος άρχισε να τρώει έναν έναν τους επισκέπτες του αντί να τους προσφέρει φαγητό. Το δώρο φιλοξενίας που κάνει στον Οδυσσέα είναι να τον φάει τελευταίο.
Όπως ο Κύκλωπας, έτσι και ο Οδυσσέας χρησιμοποίησε τον κώδικα της φιλοξενίας σαν όπλο εναντίον του απολίτιστου Πολύφημου. Όταν ο γίγαντας τον ρώτησε το όνομά του εκείνος του απάντησε ότι τον λένε «Κανένα». Μετά προσέφερε στον Κύκλωπα οίνο (όχι κρασί, μαζί με νερό, όπως είθισται) με σκοπό να τον μεθύσει. Όταν εκείνος έπεσε για ύπνο ο Οδυσσέας και οι εναπομείναντες άντρες του τον κάρφωσαν στο μοναδικό του μάτι με ένα μυτερό ξύλινο δοκάρι που σμίλεψαν γι’αυτό το λόγο. Ο τυφλωμένος Πολύφημος άρχισε να φωνάζει για βοήθεια στους υπόλοιπους Κύκλωπες, λέγοντας ότι ο «Κανένας» τον τύφλωσε. Οι υπόλοιποι Κύκλωπες δεν έδωσαν σημασία, αφού τον πέρασαν για τρελό. Όταν την άλλη μέρα σήκωσε τον βράχο που έφραζε την έξοδο της σπηλιάς, ο Οδυσσέας και οι άντρες του κρύφτηκαν κάτω από τα κριάρια του κοπαδιού που έβγαινε έξω, κι έτσι κατάφεραν να ξεφύγουν από τα χέρια του Κύκλωπα.Ο Οδυσσέας ωστόσο υπέκυψε στην ανθρώπινη φύση του και καθώς έφευγε με το πλοίο του φώναξε από μακριά το πραγματικό του όνομα και κόμπασε για την επιτυχία του εναντίον του Πολύφημου. Εκείνος τότε παρακάλεσε τον πατέρα του τον Ποσειδώνα, να εκδικηθεί τον Οδυσσέα και τον καταράστηκε να βασανιστεί πολύ μέχρι να φτάσει στην πατρίδα του. Αυτή η κατάρα ήταν και ο βασικός λόγος της ταλαιπωρίας του Οδυσσέα κατά την επιστροφή του στην Ιθάκη.
Ο Όρος «Κυκλώπεια» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα μεγάλα προστατευτικά τείχη των παλατιών της Μυκηναϊκής περιόδου, όπως της Τίρυνθας και των Μυκηνών. Τα τείχη αυτά κατασκευάζονταν κυρίως από πεντάγωνους και εξάγωνους ογκόλιθους, που φαίνονταν πολύ μεγάλοι για να έχουν μετακινηθεί από ανθρώπινο χέρι. Σύμφωνα με τον θρύλο τέτοια παλάτια κατασκευάστηκαν από τους Κύκλωπες στους προϊστορικούς χρόνους. Σήμερα χρησιμοποιούμε ακόμα τον όρο για να περιγράψουμε οτιδήποτε μαζικό και γιγαντιαίο.